|
Waarderend faciliteren is een specifieke stijl voor het begeleiden van verandering, ontwikkeling en samenwerking in teams en organisaties. Waarderend faciliteren gaat over het creëren van een setting waarbinnen groepen mensen, ondanks hun verschillende achtergronden of belangen, toch samen stappen kunnen zetten. Het is een stijl die erop gericht is dat alle betrokkenen zo veel mogelijk tot hun recht komen én waarbij vanuit een positieve focus snel toegewerkt wordt naar concrete uitkomsten. Het effect hiervan in de groep is hoop, (zelf)vertrouwen én zin in actie.
Waarderend faciliteren als stijl richt zich op het versterken van eigenaarschap, openheid naar verschillende visies én actiegerichtheid. Waarderend faciliteren werkt vanuit een aantal principes en kent geen vaststaande werkvormen, in plaats daarvan wordt geput uit een niet-gelimiteerde waaier van inspiratiebronnen, methodes en theorie. |
Het effect van waarderend faciliteren is:
|
Waarin is Waarderend faciliteren anders dan gebruikelijk?
Ten eerste verwijst het woord 'waarderend' naar de specifieke focus die wordt gekozen. Bij waarderend faciliteren wordt de groep uitgenodigd om bewust opzoek te gaan naar de kennis, kunde en kansen die al aanwezig zijn binnen het systeem; met andere woorden, om op zoek te gaan naar datgene dat waarde heeft en waardevol is. De kerngedachte is dat het goede of het gewenste (in de kiem) al aanwezig is en tijdens de sessie onderzoekt de groep die kwaliteiten en hoe daar meer van verkregen kan worden. De waarderende focus is overigens niet bedoeld als "roze bril" of oogkleppen. In tegendeel, het gaat juist over het waarderen en op waarde schatten van mensen met al hun gevoelens en gedachtes. Ook frustratie of teleurstelling verdienen het om op waarde geschat te worden en verdienen aandacht.
Met deze waarderende benadering wijkt waarderend faciliteren af van wat vaak gebeurt: namelijk werken vanuit een focus op het herstellen en vermijden van fouten, problemen en risico's. Bij de probleemgerichte benadering streeft men naar een nullijn van minimale problemen. Bij de waarderende benadering is het streven naar maximaal succes. Dit is geen flauw taalspelletje, maar heeft een wezenlijk ander effect op betrokkenheid, openheid, leergierigheid en de duurzaamheid van gemaakte afspraken.
Ten eerste verwijst het woord 'waarderend' naar de specifieke focus die wordt gekozen. Bij waarderend faciliteren wordt de groep uitgenodigd om bewust opzoek te gaan naar de kennis, kunde en kansen die al aanwezig zijn binnen het systeem; met andere woorden, om op zoek te gaan naar datgene dat waarde heeft en waardevol is. De kerngedachte is dat het goede of het gewenste (in de kiem) al aanwezig is en tijdens de sessie onderzoekt de groep die kwaliteiten en hoe daar meer van verkregen kan worden. De waarderende focus is overigens niet bedoeld als "roze bril" of oogkleppen. In tegendeel, het gaat juist over het waarderen en op waarde schatten van mensen met al hun gevoelens en gedachtes. Ook frustratie of teleurstelling verdienen het om op waarde geschat te worden en verdienen aandacht.
Met deze waarderende benadering wijkt waarderend faciliteren af van wat vaak gebeurt: namelijk werken vanuit een focus op het herstellen en vermijden van fouten, problemen en risico's. Bij de probleemgerichte benadering streeft men naar een nullijn van minimale problemen. Bij de waarderende benadering is het streven naar maximaal succes. Dit is geen flauw taalspelletje, maar heeft een wezenlijk ander effect op betrokkenheid, openheid, leergierigheid en de duurzaamheid van gemaakte afspraken.
Faciliteren
Faciliteren gaat over het begeleiden van groepen die samen stappen willen zetten in een gewenste verandering, ontwikkeling of samenwerking. De begeleiders van deze processen hebben vaak functies zoals organisatieadviseur, projectleider, programmamanager, beleidmaker, onderzoeker, trainer, Team/Agile/Lean coach, leidinggevende, of participatiebegeleider.
Maar ook het woord 'faciliteren' verwijst naar een patroon dat vaak anders gaat in het werken met groepen en teams die iets willen veranderen of ontwikkelen. Ik leg dat soms uit als het verschil tussen de facilitator als buschauffeur of de facilitator als stuurman in een raft.
Faciliteren gaat over het begeleiden van groepen die samen stappen willen zetten in een gewenste verandering, ontwikkeling of samenwerking. De begeleiders van deze processen hebben vaak functies zoals organisatieadviseur, projectleider, programmamanager, beleidmaker, onderzoeker, trainer, Team/Agile/Lean coach, leidinggevende, of participatiebegeleider.
Maar ook het woord 'faciliteren' verwijst naar een patroon dat vaak anders gaat in het werken met groepen en teams die iets willen veranderen of ontwikkelen. Ik leg dat soms uit als het verschil tussen de facilitator als buschauffeur of de facilitator als stuurman in een raft.
|
|
Van buschauffeur naar peddelen in een raft
Bij gebruikelijke stijlen organisatie- en teamontwikkeling lijkt de adviseur wel een buschauffeur die de groep van A naar B brengt. De buschauffeur bepaalt de bestemming en regisseert het proces. De veronderstelling is dat de groep tekortschiet in haar eigen probleemoplossende en zelfsturende vermogens en daarom vult de adviseur dat aan. Er wordt dan vaak gewerkt met methodes met dwingende structuren en technische (Engelse of Japanse) termen. De facilitator is hard aan het werk en vertelt wat er gedaan gaat worden, alsof dat mededelingen zijn aan een groep kleine kinderen.
Bij waarderend faciliteren past de metafoor van een raft in een wilde rivier beter. Alle deelnemers in de raft hebben een peddel en sturen mee waar de raft naartoe vaart. De route loopt niet langs een vooraf geplande lineaire lijn, maar is een organische reis waarin iedere opmerking of vraag invloed mag hebben op het proces. Met andere woorden, alle deelnemers worden op waarde geschat als volwassen professionals die waardevolle kennis en kunde hebben. De adviseur als stuurman in een raft is daarom vooral gericht op de gezamenlijke onderzoekende dialoog met een flexibel programma waarin alle aanwezigen kunnen bijdragen. De facilitator kanaliseert de energie in de groep, zorgt dat de kennis en kunde benut wordt en de groep niet in rondjes vaart of teveel tegen elkaar in peddelt.
De metafoor van de raft klopt overigens niet voor 100%. Net zoals we het Nederlands elftal leeuwen noemen, maar niet bedoelen dat de spelers een staart hebben. In een raft hebben de mensen vaak weinig oog voor elkaar, schreeuwen ze om boven het geruis uit te komen en de rivier leidt hen één kant op. Bij waarderend faciliteren is er juist wel oog voor elkaar, hoeven mensen niet te schreeuwen om gehoord te worden en ligt de richting niet vast door een smalle rivierbedding maar zijn er vaak nog vele uitkomsten mogelijk.
Bij gebruikelijke stijlen organisatie- en teamontwikkeling lijkt de adviseur wel een buschauffeur die de groep van A naar B brengt. De buschauffeur bepaalt de bestemming en regisseert het proces. De veronderstelling is dat de groep tekortschiet in haar eigen probleemoplossende en zelfsturende vermogens en daarom vult de adviseur dat aan. Er wordt dan vaak gewerkt met methodes met dwingende structuren en technische (Engelse of Japanse) termen. De facilitator is hard aan het werk en vertelt wat er gedaan gaat worden, alsof dat mededelingen zijn aan een groep kleine kinderen.
Bij waarderend faciliteren past de metafoor van een raft in een wilde rivier beter. Alle deelnemers in de raft hebben een peddel en sturen mee waar de raft naartoe vaart. De route loopt niet langs een vooraf geplande lineaire lijn, maar is een organische reis waarin iedere opmerking of vraag invloed mag hebben op het proces. Met andere woorden, alle deelnemers worden op waarde geschat als volwassen professionals die waardevolle kennis en kunde hebben. De adviseur als stuurman in een raft is daarom vooral gericht op de gezamenlijke onderzoekende dialoog met een flexibel programma waarin alle aanwezigen kunnen bijdragen. De facilitator kanaliseert de energie in de groep, zorgt dat de kennis en kunde benut wordt en de groep niet in rondjes vaart of teveel tegen elkaar in peddelt.
De metafoor van de raft klopt overigens niet voor 100%. Net zoals we het Nederlands elftal leeuwen noemen, maar niet bedoelen dat de spelers een staart hebben. In een raft hebben de mensen vaak weinig oog voor elkaar, schreeuwen ze om boven het geruis uit te komen en de rivier leidt hen één kant op. Bij waarderend faciliteren is er juist wel oog voor elkaar, hoeven mensen niet te schreeuwen om gehoord te worden en ligt de richting niet vast door een smalle rivierbedding maar zijn er vaak nog vele uitkomsten mogelijk.
Wanneer past waarderend faciliteren als stijl?
Er zijn vier voorwaarden waaronder waarderend faciliteren geschikt is:
Kortom, waarderend faciliteren is geschikt wanneer een groep mensen met verschillende zienswijzen, ervaringen of belangen toch samen stappen wil zetten.
Er zijn vier voorwaarden waaronder waarderend faciliteren geschikt is:
- Erkenning van verschillen in belangen en zienswijzen en de wil om hier zo goed mogelijk mee om te gaan;
- Er is waarschijnlijk nuttige kennis, kunde en kansen bij de groep aanwezig;
- Het eigenaarschap voor de inhoud en het proces hoort bij de groep zelf te liggen;
- De groep wil concrete stappen zetten; tot nieuwe gedeelde inzichten komen; of bepaalde besluiten nemen.
Kortom, waarderend faciliteren is geschikt wanneer een groep mensen met verschillende zienswijzen, ervaringen of belangen toch samen stappen wil zetten.
Sluit aan bij het netwerk.Het netwerk bestaat uit oud deelnemers en verder iedereen die geïnteresseerd is in het begeleiden van verandering, ontwikkeling en samenwerking vanuit de krachtgerichte focus. Ongeveer één tot twee keer per maand ontvang je tips en tricks voor jouw werk als adviseur, facilitator of trainer.
|
|
Achtergrond en inspiratiebronnen
Waarderend faciliteren is over een periode van ruim tien jaar ontwikkelt op basis van een rijke mix aan inspiratiebronnen en praktijkervaring. Vier concepten speelden een belangrijke rol hierin. Ten eerste het gedachtegoed van Appreciative Inquiry. (Ook bekend als waarderend onderzoeken of waarderend veranderen). Centraal in deze methode staat dat organisaties onderzoeken wat voor hen het meest waardevol is en hoe ze dit kunnen versterken en vergroten. Drie andere belangrijke inspiratiebronnen zijn het 'Creatieproces' met zijn focus op actie en experimenteren, 'Dialogic Organisation Development' met zijn focus op generatieve dialogen als plek waar de verandering plaatsvindt en 'Denkadviseren' met zijn focus op het faciliteren van het denken door de groep, in plaats van het adviseren en regisseren van de groep.
Daarnaast is er een lange rij bekende en minder bekende methodieken, theorieën en auteurs waarmee raakvlakken zijn. Om een paar voorbeelden te noemen: Bohm Dialogue, Chaordic Design, Positieve psychologie, Deep Democracy, Art of Hosting en Paradoxaal leiderschap.
Waarderend faciliteren is over een periode van ruim tien jaar ontwikkelt op basis van een rijke mix aan inspiratiebronnen en praktijkervaring. Vier concepten speelden een belangrijke rol hierin. Ten eerste het gedachtegoed van Appreciative Inquiry. (Ook bekend als waarderend onderzoeken of waarderend veranderen). Centraal in deze methode staat dat organisaties onderzoeken wat voor hen het meest waardevol is en hoe ze dit kunnen versterken en vergroten. Drie andere belangrijke inspiratiebronnen zijn het 'Creatieproces' met zijn focus op actie en experimenteren, 'Dialogic Organisation Development' met zijn focus op generatieve dialogen als plek waar de verandering plaatsvindt en 'Denkadviseren' met zijn focus op het faciliteren van het denken door de groep, in plaats van het adviseren en regisseren van de groep.
Daarnaast is er een lange rij bekende en minder bekende methodieken, theorieën en auteurs waarmee raakvlakken zijn. Om een paar voorbeelden te noemen: Bohm Dialogue, Chaordic Design, Positieve psychologie, Deep Democracy, Art of Hosting en Paradoxaal leiderschap.
|
Weersta de verleiding om veters te strikken
Met een knipoog gezegd gedragen groepen en opdrachtgevers zich soms als een klein kind dat vraagt of je zijn veters wilt strikken. Het kind kan het al zelf, maar is even vergeten hoe of heeft er geen zin in. Waarderend faciliteren helpt een groep dan om op nieuwe, hoop- en moedgevende manieren naar zichzelf en naar hun uitdagingen te kijken en daarbij zoveel mogelijk eigen regie nemen in het proces. De kunst is om de groep als het ware te helpen ontdekken dat ze tóch zelf hun veters kunnen strikken! |
|
Hiervoor moeten twee verleidingen weerstaan worden. De eerste verleiding komt vanuit de groep en de opdrachtgever voor wie het vaak fijn is als de adviseur veel helpt, meedenkt en energie losmaakt. De tweede verleiding komt vanuit de adviseur zelf, voor wie het vaak heel prettig is om zijn ervaring en creativiteit voluit in te zetten. Wanneer het echter lukt om deze verleidingen te weerstaan en de reacties niet sturend, maar écht faciliterend te laten zijn naar de eigen kracht van de groep, dan kan het proces vleugels krijgen. De groep ontdekt dan dat ze tot meer in staat is dan ze zelf dacht. Deze ervaring versterkt het zelfvertrouwen en maakt dat de uitkomst een duurzamer effect heeft dan wanneer de adviseur de veters zou strikken.
Voor veel ervaren adviseurs is de bescheiden opstelling van het waarderend faciliteren zowel heel verfrissend en aantrekkelijk, alsook behoorlijk wennen omdat ze gewend zijn aan een veel meer sturende rol...
Voor veel ervaren adviseurs is de bescheiden opstelling van het waarderend faciliteren zowel heel verfrissend en aantrekkelijk, alsook behoorlijk wennen omdat ze gewend zijn aan een veel meer sturende rol...
Zone van naaste ontwikkeling
In de keuze om zo weinig mogelijk veters te strikken en actief op zoek te gaan naar de kennis, kunde en kansen die (in de kiem) al aanwezig zijn in de groep, heeft het waarderend faciliteren raakvlakken met een theorie uit de ontwikkelinsgpsychologie van kinderen die de 'zone van naaste ontwikkeling' wordt genoemd (Vygotsky). De gedachte hierbij is dat een kind op drie niveaus van ontwikkeling kan zitten: hij kan het al, hij kan het bijna of hij kan het nog lang niet. In de opvoeding is het dan de kunst om kinderen lesmateriaal en ondersteuning aan te bieden die hen helpt om te groeien in de zaken die ze al bijna kunnen. De parallel met waarderend faciliteren is dat hierbij de groep geholpen wordt om te ontdekken wat ze al bijna kan. De metafoor die ik gebruik is een lange trap. Tijdens de sessie onderzoekt de groep op welke traptree ze al staan (welke kennis, kunde en kansen ze al in huis hebben) en wat voor hen een haalbare volgende traptree is wanneer die kennis, kunde en kansen benut worden.
Een belangrijk element bij het waarderend faciliteren is dat de groep geholpen wordt om zélf te inventariseren op welke traptree ze nu al staan. De aanname is namelijk dat dit nooit vooraf helemaal te overzien is door de facilitator of de opdrachtgever. De facilitator heeft daarom altijd een open attitude om samen met de groep te ontdekken (en verrast te worden!) door wat er allemaal al in huis is, want dit is vaak veel meer dan mensen zich bewust zijn. Daarnaast geeft het bewustworden van wat er al in huis is een krachtige impuls aan de collectieve zelfkennis en het zelfvertrouwen die het fundament vormen onder het eigenaarschap van de uitdagingen waar de groep voor staat.
In de keuze om zo weinig mogelijk veters te strikken en actief op zoek te gaan naar de kennis, kunde en kansen die (in de kiem) al aanwezig zijn in de groep, heeft het waarderend faciliteren raakvlakken met een theorie uit de ontwikkelinsgpsychologie van kinderen die de 'zone van naaste ontwikkeling' wordt genoemd (Vygotsky). De gedachte hierbij is dat een kind op drie niveaus van ontwikkeling kan zitten: hij kan het al, hij kan het bijna of hij kan het nog lang niet. In de opvoeding is het dan de kunst om kinderen lesmateriaal en ondersteuning aan te bieden die hen helpt om te groeien in de zaken die ze al bijna kunnen. De parallel met waarderend faciliteren is dat hierbij de groep geholpen wordt om te ontdekken wat ze al bijna kan. De metafoor die ik gebruik is een lange trap. Tijdens de sessie onderzoekt de groep op welke traptree ze al staan (welke kennis, kunde en kansen ze al in huis hebben) en wat voor hen een haalbare volgende traptree is wanneer die kennis, kunde en kansen benut worden.
Een belangrijk element bij het waarderend faciliteren is dat de groep geholpen wordt om zélf te inventariseren op welke traptree ze nu al staan. De aanname is namelijk dat dit nooit vooraf helemaal te overzien is door de facilitator of de opdrachtgever. De facilitator heeft daarom altijd een open attitude om samen met de groep te ontdekken (en verrast te worden!) door wat er allemaal al in huis is, want dit is vaak veel meer dan mensen zich bewust zijn. Daarnaast geeft het bewustworden van wat er al in huis is een krachtige impuls aan de collectieve zelfkennis en het zelfvertrouwen die het fundament vormen onder het eigenaarschap van de uitdagingen waar de groep voor staat.
|
Spelen met perspectieve, taal en betekenis
Waarderend faciliteren is mede gebaseerd op de gedachte dat onze beleving van de werkelijkheid geen eenduidig en statisch feit is, maar een constructie is in ons brein die gevormd is in een sociale context. Hoe we de dingen beleven is subjectief en kan veranderen als we op nieuwe manier ergens tegenaan kijken. De werkvormen van het waarderend faciliteren zijn er op gericht om de groep te helpen om te leren van elkaars perspectieven waardoor wensen en uitdagingen in een nieuw daglicht komen te staan en ook andere oplossingen zichtbaar worden. Zie je de oude vrouw of de jonge vrouw? De les is dat je in dezelfde context verschillende betekenissen kunt herkennen! |
|
Een generatieve dialoog
Het doel van het waarderend faciliteren is om een onderzoekende dialoog te laten ontstaan waarin de deelnemers met nieuwe ogen leren kijken naar het vraagstuk, de andere betrokkenen en de eigen rol. Zo kunnen zogenaamd ‘generatieve’ dialogen ontstaan. Dit zijn dialogen waarin iets nieuws gegenereerd wordt dat er eerder nog niet was, zoals bijvoorbeeld nieuw handelingsperspectief, (zelf)vertrouwen, energie, betrokkenheid, draagvlak en zin in actie. Het doel is dus niet zomaar een goed gesprek of discussie waarin mensen vooral herhalen wat ze al weten. Als het waarderend faciliteren succesvol is, dan ontstaat er een generatieve dialoog waardoor de deelnemers met echt nieuwe zienswijzen de sessie verlaten als waarmee ze binnenkwamen.
Het doel van het waarderend faciliteren is om een onderzoekende dialoog te laten ontstaan waarin de deelnemers met nieuwe ogen leren kijken naar het vraagstuk, de andere betrokkenen en de eigen rol. Zo kunnen zogenaamd ‘generatieve’ dialogen ontstaan. Dit zijn dialogen waarin iets nieuws gegenereerd wordt dat er eerder nog niet was, zoals bijvoorbeeld nieuw handelingsperspectief, (zelf)vertrouwen, energie, betrokkenheid, draagvlak en zin in actie. Het doel is dus niet zomaar een goed gesprek of discussie waarin mensen vooral herhalen wat ze al weten. Als het waarderend faciliteren succesvol is, dan ontstaat er een generatieve dialoog waardoor de deelnemers met echt nieuwe zienswijzen de sessie verlaten als waarmee ze binnenkwamen.
Vier pilaren van waarderend faciliteren
Tot de kern terug gebracht bestaat de stijl van het waarderend faciliteren uit vier pijlers. Wanneer de facilitator deze vier pijlers goed beheerst wordt de generatieve dialoog in de groep mogelijk gemaakt. De vier pilaren zeggen dus iets over de facilitator.
Tot de kern terug gebracht bestaat de stijl van het waarderend faciliteren uit vier pijlers. Wanneer de facilitator deze vier pijlers goed beheerst wordt de generatieve dialoog in de groep mogelijk gemaakt. De vier pilaren zeggen dus iets over de facilitator.
Achter elk van deze pilaren zit een verhaal met onderbouwende theorie en praktische toepassing die in de trainingen uitgewerkt worden. |
|
Vrij van methodes en regels
Waarderend faciliteren kent geen vaste structuur of dwingende regels. Er zijn in deze stijl van faciliteren slechts suggesties en steeds zal de facilitator afstemmen met de groep wat een passende werkvorm of interventie is. Dit is ook de reden dat bij waarderend faciliteren een oneindige reeks aan inspiratiebronnen gebruikt kan worden die ook weer kan verschillen per persoon.
Minder controle en meer improviseren
Bij waarderend faciliteren lijkt de adviseur minder hard aan het werk dan bij reguliere stijlen van faciliteren. De adviseur stuurt en trekt immers minder hard aan de inhoud of het proces van de groep. Tegelijk betekent dit bepaald niet dat het daarom makkelijker is geworden. De adviseur bewaakt dat alle deelnemers hun inbreng kunnen doen en dat gezamenlijk afgewogen keuzes gemaakt worden. Dit vereist het goed aanvoelen van wat er speelt in de groep en het continu afstemmen over hoe het proces voort zal gaan. De kunst is om open te staan voor wat zich aandient en op elk moment de groep kunnen bijstaan in het bijsturen van het proces of de inhoud. Waarderend faciliteren vraagt daardoor een groot improvisatievermogen. Aan de ene kant moet je niet schrikken van wat zich aandient in de groep, wat er ook gebeurt je moet rustig blijven, niets ontwijken en alles bespreekbaar maken. Anderzijds moet je een rugzak vol werkvormen en creativiteit paraat hebben waarmee je de groep kan adviseren over wat een handige route is bij de gewenste inhoud.
Waarderend faciliteren kent geen vaste structuur of dwingende regels. Er zijn in deze stijl van faciliteren slechts suggesties en steeds zal de facilitator afstemmen met de groep wat een passende werkvorm of interventie is. Dit is ook de reden dat bij waarderend faciliteren een oneindige reeks aan inspiratiebronnen gebruikt kan worden die ook weer kan verschillen per persoon.
Minder controle en meer improviseren
Bij waarderend faciliteren lijkt de adviseur minder hard aan het werk dan bij reguliere stijlen van faciliteren. De adviseur stuurt en trekt immers minder hard aan de inhoud of het proces van de groep. Tegelijk betekent dit bepaald niet dat het daarom makkelijker is geworden. De adviseur bewaakt dat alle deelnemers hun inbreng kunnen doen en dat gezamenlijk afgewogen keuzes gemaakt worden. Dit vereist het goed aanvoelen van wat er speelt in de groep en het continu afstemmen over hoe het proces voort zal gaan. De kunst is om open te staan voor wat zich aandient en op elk moment de groep kunnen bijstaan in het bijsturen van het proces of de inhoud. Waarderend faciliteren vraagt daardoor een groot improvisatievermogen. Aan de ene kant moet je niet schrikken van wat zich aandient in de groep, wat er ook gebeurt je moet rustig blijven, niets ontwijken en alles bespreekbaar maken. Anderzijds moet je een rugzak vol werkvormen en creativiteit paraat hebben waarmee je de groep kan adviseren over wat een handige route is bij de gewenste inhoud.
Vrijblijvend advies
Wil je weten of de opleiding waarderend faciliteren aansluit op jouw leerbehoefte? Neem dan contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek. Bel: 06 28 348 378 of mail je vraag naar: [email protected]
Wil je weten of de opleiding waarderend faciliteren aansluit op jouw leerbehoefte? Neem dan contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek. Bel: 06 28 348 378 of mail je vraag naar: [email protected]